Om jou wegwijs te maken in de wereld van de kunst, hebben we verschillende kunsttermen in deze KunstEncyclopedie gebundeld.
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
A
Abstractie en abstracte kunst
Abstracte kunst ontstond grotendeels door de toenemende interesse van kunstenaars in de formele aspecten van kunst (zoals kleurentheorie) en het creatieve proces, waarbij persoonlijke expressie centraal stond. Representatieve vormen, zoals figuren of landschappen, worden vaak overdreven, vervormd of vereenvoudigd totdat ze bijna onherkenbaar worden. Het doel van abstractie is de kracht van het beeld te versterken.
Abstract Expressionisme
Deze beweging ontstond in Amerika in de jaren 1940 en werd populair in de jaren 1950. De Abstract Expressionisten richtten zich op vrijheid van expressie en het verkennen van het onderbewuste. Veel kunstenaars in deze stroming werkten snel en brachten verf op ongebruikelijke manieren aan, zoals het gieten of spatten van verf op het oppervlak, waardoor toeval en spontane gebeurtenissen een grote rol speelden.
Acrylverf
Ontwikkeld in het midden van de twintigste eeuw, vormt acrylverf het belangrijkste alternatief voor olieverf. Het is een synthetische hars die met water verdund kan worden, maar eenmaal droog vormt het een ruwe, rubberachtige film die waterbestendig is.
Assemblage
Dit verwijst naar werken zoals metalen constructies waarbij vooraf gevormde elementen worden samengevoegd. Assemblage speelde een belangrijke rol in de revolutionaire kunstbewegingen van het eerste kwart van de twintigste eeuw in Frankrijk, Rusland en Duitsland.
Aquatint
Een ets-techniek waarbij grote vlakken met verschillende tinten worden afgedrukt met behulp van een getextureerde plaat. Het oppervlak wordt bestrooid met harspoeder en vervolgens verhit om het te fixeren. Daarna wordt de plaat in een zuurbad geplaatst om de niet-beschermde delen weg te etsen.
B
Body Art
Een praktijk die in de jaren 1960 ontstond, waarbij kunstenaars hun eigen lichaam als canvas gebruikten. Deze stroming onderzocht thema’s als gender, seksualiteit en identiteit via performance, video en fotografie.
Bauhaus
Vertaald als “bouwhuis”, was Bauhaus een invloedrijke kunst- en designbeweging die rond 1919 in Duitsland begon. Oorspronkelijk een kunstschool, groeide het uit tot een moderne kunststroming met bekende docenten zoals Paul Klee en Wassily Kandinsky. Bauhaus combineerde beeldende kunst met ambachten, geïnspireerd door architectuur.
Beperkte oplage
Een kunstwerk, zoals een foto, ets of zeefdruk, dat in een beperkte oplage wordt geproduceerd. Dit verhoogt de exclusiviteit en waarde.
C
Canvas
Canvas is een zwaar doek dat over een houten frame wordt gespannen en dient als traditionele ondergrond voor schilderijen.
Collage
Collage werd in het begin van de twintigste eeuw erkend als serieuze kunstvorm. De term is afgeleid van de negentiende-eeuwse techniek ‘papiers collés’, waarbij gevonden objecten zoals stoffen, kranten en karton op een vlak oppervlak worden geplakt om kunstwerken te creëren.
Collagrafie
Een techniek waarbij een beeld wordt opgebouwd op een oppervlak (zoals karton of metaal) met lijm en andere materialen, waardoor er verzonken gebieden ontstaan die inkt vasthouden.
Compositie
Dit verwijst naar de manier waarop verschillende elementen van een kunstwerk zijn gerangschikt om een samenhangend geheel te vormen. De term wordt niet alleen in beeldende kunst gebruikt, maar ook in muziek en literatuur.
Conceptuele kunst
Conceptuele kunst draait vooral om het idee of concept achter een werk, in plaats van het creëren van een traditioneel kunstobject zoals een schilderij of sculptuur. Deze stroming ontstond in de jaren 1960 en wordt vaak geassocieerd met kunstenaars uit de jaren 1970. In veel gevallen kan het fysieke kunstobject worden vervangen door een beschrijving of instructies.
Crypto-kunst
Crypto-kunst is digitale kunst die als fysieke kunst wordt behandeld dankzij technologie die eigendom verifieert. Het sleutelprincipe is de beperkte oplage: net als traditionele kunst bestaan crypto-kunstwerken in gelimiteerde aantallen. Eigendom wordt bevestigd door een NFT (non-fungible token), die soms ook reproductierechten omvat.
Conservator
Een conservator is iemand die tentoonstellingen organiseert of een collectie beheert. Het cureren van een tentoonstelling omvat het selecteren van kunstwerken en het bepalen van de presentatie.
C-Type
De algemene naam voor moderne kleurenfotoprints. Lichtgevoelige emulsielagen op het papier reageren op de kleurinformatie van het negatief, waarna chemicaliën kleurbeelden vormen.
Cyanotype
Een fotografisch drukproces dat prints produceert met een kenmerkende blauwe kleur. Cyanotypes werden oorspronkelijk gebruikt door ingenieurs als goedkope reproducties van tekeningen, maar later populair in de fotografie.
D
Décollage
Décollage is het tegenovergestelde van collage. Het is een techniek waarbij materialen worden verwijderd, waardoor een kunstwerk ontstaat dat tot leven komt wanneer de lagen of materialen eronder worden onthuld. Dit sluit mooi aan bij de Engelse vertaling van het woord, namelijk ‘lift-off’.
Digitale kunst
Dit omvat:
- Digitaal gereproduceerde versies van bestaande kunstwerken, zoals schilderijen.
- Kunstwerken die bedoeld zijn om digitaal te worden bekeken, zoals webkunst of cryptokunst.
- Digitaal gecreëerde werken die bestaan buiten de computer, vaak in de vorm van gicléeprints. Deze kunstprints worden beschouwd als ‘origineel’, mits in strikt gelimiteerde oplages geproduceerd. Digitale kunst kan ook bestaan als video of dvd, vaak in beperkte oplagen vergelijkbaar met prints.
Diptiek
Een eenvoudig concept: twee kunstwerken naast elkaar die samen één geheel vormen.
Droge naald
Bij droge naald tekenen kunstenaars direct op een plaat met een stalen punt. Deze techniek creëert rijke lijnen door de braam (metaalkrullen) die ontstaan. Omdat deze braam kwetsbaar is, worden meestal minder dan 50 afdrukken gemaakt.
Diepdruk (Intaglio Process Prints)
Diepdruktechnieken maken gebruik van verzonken gebieden in een plaat. Deze worden gevuld met vette drukinkt, waarna het oppervlak wordt schoongemaakt zodat de inkt alleen in de insnijdingen blijft zitten. Voorbeelden van diepdruktechnieken zijn etsen, droge naald, aquatint, mezzotint en collagrafie.
E
Editie
Een editie is een vooraf bepaald aantal afdrukken van een enkele afbeelding, elk genummerd, gesigneerd en gedateerd. Een proefdruk kan apart van de editie bestaan en is meestal de eerste of laatste afdruk. Dit biedt verzamelaars zekerheid over de authenticiteit.
Etsen
Etsen is een techniek waarbij een metalen plaat wordt bedekt met een zuurresistente was. De kunstenaar krast in de was en onthult zo het metaal. De plaat wordt in een zuurbad gelegd, dat de blootgestelde gebieden ‘bijt’. Vervolgens wordt de plaat geïnkt, schoongemaakt en door een pers gehaald met vochtig papier, dat de inkt overneemt. Rembrandt van Rijn populariseerde deze techniek.
F
Focuspunt
Het deel van een kunstwerk waar het oog als eerste naartoe wordt getrokken.
Figuratief
Figuratieve kunst stelt echte objecten of mensen voor, in tegenstelling tot abstracte kunst.
Fin de siècle
Een Franse term die ‘einde van de eeuw’ betekent. Het verwijst naar de overgangsperiode tussen de 19e en 20e eeuw, waarin een tijdperk eindigt en een nieuw begint.
Fotomontage
Een fotomontage is een collage die uitsluitend bestaat uit fotografische beelden. Deze worden geknipt, geplakt en samen gerangschikt om een nieuwe afbeelding te creëren. Een vaardige kunstenaar kan hiermee realistische, surrealistische composities maken die op een originele foto lijken.
Fotografie
Bij het maken van een foto wordt lichtgevoelige film belicht met een camera. Deze film wordt vervolgens ontwikkeld met chemicaliën om een negatief te creëren. Dit negatief wordt gebruikt om licht door te laten op lichtgevoelig papier, wat resulteert in een afbeelding. Fotografen kunnen de belichting en chemische processen aanpassen om stilistische effecten te bereiken.
G
Gevestigd
Het tegenovergestelde van opkomend: een gevestigde kunstenaar heeft een aanzienlijke carrière en een substantiële hoeveelheid werk geproduceerd.
Gieten
Een vloeibaar materiaal, zoals plastic, klei of gesmolten metaal, wordt in een mal gegoten die is gemaakt van een klei- of wasmodel. Brons, beton en hars zijn veelgebruikte materialen voor gietwerk.
Gravure
Gravure is een druktechniek waarbij insnijdingen worden gemaakt in een metalen plaat of houten blok. De plaat wordt geïnkt en vervolgens gebruikt om een afbeelding op papier af te drukken.
Galeriehouder
Een galeriehouder is verantwoordelijk voor een galerie en houdt zich bezig met het beheren van tentoonstellingen en kunstenaars.
Gelatinezilverdruk
Een veelvoorkomende techniek in zwart-witfotografie, waarbij zilverhaliden in een laagje gelatine op papier worden gebruikt. Het papier reageert op licht en produceert een beeld.
Geometrisch
Geometrische kunst maakt gebruik van strakke lijnen en vormen, zoals cirkels, vierkanten of andere regelmatige patronen.
Giclée
Een gicléeprint is een hoogwaardige printtechniek met een inkjetprinter, vaak gebruikt om gedetailleerde reproducties van kunstwerken te maken.
Glaskunst
Moderne kunstwerken die volledig of grotendeels van glas zijn gemaakt. Deze unieke stukken worden vaak speciaal in opdracht vervaardigd.
Gouache
Gouache is een ondoorzichtige aquarelverf. In tegenstelling tot transparante aquarel biedt het een dikke, dekkende laag.
Graffiti
Graffiti is een kunstvorm die meestal buiten op muren of andere oppervlakken wordt gemaakt, vaak zonder toestemming. De stijl van graffiti beïnvloedt vaak andere kunstvormen, inclusief straatkunst.
H
Hedendaags
Kunst die nu of zeer recent is gemaakt, in de late twintigste of eenentwintigste eeuw. Dit wordt vaak verward met moderne of postmoderne kunst.
Hard-edge schilderkunst
Deze techniek ontstond als reactie op het expressieve Abstract Expressionisme. Het wordt gekenmerkt door scherpe overgangen tussen kleuren, in plaats van vloeiende mengingen.
Houtsnijden
Houtsnijden is een reductieve techniek waarbij materiaal wordt verwijderd door te snijden met scherpe gereedschappen. Vaak gebruikte materialen zijn hout, marmer, albast, kalksteen, graniet of zandsteen.
Hyperrealisme
Hyperrealisme is een kunststroming waarin schilderijen of sculpturen eruitzien als haarscherpe foto’s. Het is een verdere ontwikkeling van fotorealisme, met nog geavanceerdere technieken.
I
Inkt
Inkt wordt al eeuwenlang gebruikt in Oosterse kunst en werd vroeger verkocht in staven die met water in ondiepe mortieren werden gewreven. Moderne inkt wordt vloeibaar verkocht, zowel oplosbaar als watervast.
Impasto
Een techniek waarbij verf dik wordt aangebracht met een penseel of een paletmes. Impasto resulteert in een dikke, textuurvolle verflaag. Meestal wordt olieverf gebruikt, maar soms ook acrylverf. Impasto-kunstwerken zijn herkenbaar aan de zichtbare verfstreken en het reliëf van de aangebrachte lagen.
Installatiekunst
Installatiekunst wordt vaak gemaakt voor een specifieke ruimte of gelegenheid. Deze kunstvorm wordt site-specifiek genoemd en is bedoeld om de perceptie van een ruimte te transformeren. Hoewel sommige installaties opnieuw kunnen worden opgebouwd of op andere locaties kunnen worden weergegeven, zijn ze zelden permanent en bestaan ze vaak alleen in de vorm van documentatie.
J
Juxtapositie
Het naast elkaar plaatsen van twee elementen om hun verschillen en overeenkomsten te benadrukken. Kunstenaars gebruiken juxtapositie vaak om bepaalde kwaliteiten uit te lichten of een specifiek gevoel op te roepen. Dit kan worden gedaan met contrast in thema’s, technieken of stijlen binnen een kunstwerk.
K
Kunstglas
Dit zijn kleinere en meestal in oplage gemaakte glazen kunstwerken, ook wel bekend als ‘studioglas’. Ze omvatten een reeks decoratieve glasbewerkingstechnieken.
Kinetische kunst
Kinetische kunst wordt gekenmerkt door beweging, zoals mechanische sculpturen, mobiles of optische kunstwerken die draaien of bewegen.
Kitsch
Oorspronkelijk verwijst kitsch naar kunst en cultuur die als smakeloos werd beschouwd. Tegenwoordig wordt het geassocieerd met ‘lage cultuur’ of puur decoratieve objecten, vaak gelinkt aan massaconsumptiecultuur. Kunstenaars gebruiken kitsch nu soms bewust om de kloof tussen hoge en lage cultuur te verkennen, of om nostalgie te vieren.
L
Lak
Lak wordt gemaakt van het sap van de lakboom. Het sap wordt gebruikt als heldere of gekleurde vernis op keramiek en schilderijen, en droogt tot een harde, duurzame afwerking.
Lambda / Lightjet
Een fotografische techniek waarbij digitale afbeeldingen worden geprojecteerd op lichtgevoelig papier met behulp van lasertechnologie. Dit wordt gebruikt voor hoogwaardige C-type prints.
Linosnede
Een druktechniek waarbij een ontwerp in reliëf wordt gesneden in linoleum. Vergelijkbaar met houtsnede, maar met linoleum als oppervlak.
Lithografie
Een druktechniek waarbij met vette krijtjes en inkt op kalksteen wordt getekend. De steen wordt bevochtigd en de olieachtige inkt hecht zich alleen aan de droge, getekende delen. Het papier dat tegen de ingeïnkte steen wordt gedrukt, produceert een spiegelbeeld van de oorspronkelijke tekening.
M
Mezzotint
Een intensieve diepdruktechniek waarbij een plaat wordt bewerkt met een gekarteld mes totdat het oppervlak geheel ruig is en zwart afdrukt. Door delen te polijsten of af te schrapen ontstaan nuances en lichte tonen. Voor kleurenmezzotints is een aparte plaat nodig voor elke kleur.
Moderne print
Een fotografische term voor een print die jaren na het maken van de oorspronkelijke foto wordt afgedrukt, bijvoorbeeld een print uit 2000 van een foto uit de jaren 50.
Modelleren
Het vormgeven van driedimensionale vormen uit materialen zoals klei of was. Kleiwerken worden vervolgens gebakken in een oven om ze duurzaam te maken.
Modernisme en moderne kunst
Modernisme verwijst naar kunst en literatuur uit de late 19e en vroege 20e eeuw, waarin kunstenaars traditionele materialen en technieken bewust verlieten. Dit omvat stromingen zoals fauvisme, kubisme en surrealisme. Modernisme mag niet worden verward met hedendaagse kunst, aangezien het na de oorlog uit de mode raakte.
Monoprints en monotypes
Hoewel vaak verward, zijn er verschillen:
- Een monoprint gebruikt een herhaalbare basis (zoals een geëtste plaat), maar wordt uniek gemaakt door handmatige aanpassingen.
- Een monotype is volledig uniek en heeft geen herhaalbare basis. Het beeld wordt gemaakt door inkt op een plaat te manipuleren en deze direct af te drukken.
Montage
Een collage van afbeeldingen die samen een nieuw, fictief beeld of kunstwerk vormen. Deze werken hebben meestal een specifiek thema.
N
Naïeve kunst
Een stijl die eenvoudig en ongekunsteld oogt, vaak met een kinderlijke uitstraling. Naïeve kunstenaars hebben meestal geen formele kunstopleiding gevolgd en negeren vaak traditionele regels, zoals perspectief.
NFT
Afkorting voor ‘non-fungible token’. Een NFT is een digitaal eigendomscertificaat dat bewijst dat je de eigenaar bent van een digitaal kunstwerk, muziekstuk of zelfs een tweet.
O
Opzetten
Dit is een schildertechniek waarbij de kunstenaar grofweg de compositie en structuur van het onderwerp vastlegt met kleuren en vormen. Deze methode wordt vaak gebruikt in olieverf en portretkunst.
Opkomend
Een opkomende kunstenaar staat aan het begin van zijn of haar carrière en begint net aandacht te krijgen.
Oeuvre
Een term die verwijst naar het complete werk van een kunstenaar tot op heden.
Olieverf
Olieverf droogt langzaam en bestaat uit pigmenten gemengd met olie, vaak lijnzaadolie. Het is veelzijdig en flexibel, waardoor kunstenaars zowel gelaagde als gladde werken kunnen creëren. Sinds de 16e eeuw wordt olieverf veel gebruikt op doek.
Ombra
Een roodbruine aardpigment, oorspronkelijk afkomstig uit Umbrië, Italië.
P
Palet
Het palet van een kunstenaar kan verwijzen naar de reeks kleuren die een kunstenaar gebruikt of naar het fysieke houten of plastic bord waarop verf wordt gemengd. Kunstenaars gebruiken vaak paletmessen, een flexibele metalen spatel, om verf op het doek aan te brengen.
Papier Collé
Deze Franse term betekent ‘geplakt papier’ of ‘papieren uitsnedes’. Het is een subcategorie van collage, specifiek voor kunstwerken die uitsluitend papier gebruiken, in tegenstelling tot diverse andere materialen en objecten.
Pastel
Pastelkrijt wordt doorgaans in drie gradaties verkocht: zacht, medium en hard. Het zachte krijt is het meest gangbaar en wordt universeel gebruikt, terwijl de andere twee vooral worden toegepast voor speciale effecten. Door de zachte textuur kunnen kleuren gemakkelijk worden gemengd.
Polaroid
Polaroidfilm ontwikkelt zich direct na belichting en levert een unieke positieve of negatieve afdruk. Polaroids bieden creatieve mogelijkheden zoals emulsie-liften en beeldtransfers.
Popart
Popart verkent massale populaire cultuur en producten van consumentisme en kapitalisme. De boodschap kan kritisch of juist een viering van het onderwerp zijn. Hoewel sterk geassocieerd met de Amerikaanse cultuur, begon popart in Engeland in de late jaren vijftig. Door gebruik te maken van materialen en stijlen uit massamedia zoals advertenties en verpakkingen, spoorden popartisten hun publiek aan om alledaagse beeldtaal kritisch te bekijken.
Postmodernisme
Postmodernisme erkent dat innovatie een grens bereikt en dat niets volledig origineel is omdat alles verwijst naar eerdere creaties. Deze visie benadrukt culturele liberalisering, waarin geen creatief werk absoluut beter of slechter is. Dit heeft geleid tot een trend van retro- en revivalstijlen.
Platinumprint
Een vorm van zwart-wit fotografie waarbij platina wordt gebruikt in plaats van zilverzouten. De techniek staat bekend om subtiele tonen, fijne korrels en een lange levensduur. Palladium wordt vaak als alternatief gebruikt en geeft vergelijkbare resultaten.
Printkunst
Printkunst omvat handgemaakte grafische werken die worden overgebracht op zorgvuldig geselecteerd papier. Het proces is meestal handmatig en biedt de kunstenaar vrijheid in creatieve aanpassingen. Hoewel meerdere prints uit één matrix kunnen worden gemaakt, worden edities vaak beperkt gehouden voor exclusiviteit.
Q
Quilling
Een kunstvorm waarbij stroken papier worden opgerold en gevormd tot decoratieve ontwerpen. Quilling heeft een lange geschiedenis, van de Renaissance tot aan de 18e eeuw, toen het populair was bij dames van stand.
R
R-type
Een fotografische term voor kleurafdrukken via het omkeringsproces van een positieve film, zoals dia’s.
Reliefformaat
Reliefdruk is de oudste druktechniek, waarbij delen van een materiaal worden weggesneden zodat het beeld in reliëf naar voren komt. Bij het drukken blijven de verwijderde delen wit en wordt de verhoogde oppervlakte afgedrukt.
S
Stadsgezichten
Stadsgezichten tonen stedelijke omgevingen en landschappen. Andere ‘gezichten’ zijn bijvoorbeeld zeegezichten of landschappen.
Schilderkunst
Schilderen is het aanbrengen van verf, pigment of een ander medium op een oppervlak, meestal met een penseel.
Salonophanging
Een techniek waarbij meerdere kunstwerken dicht bij elkaar worden opgehangen. Het dankt zijn naam aan de Parijse Salon, de eerste officiële kunsttentoonstelling ter wereld.
T
Tondo
Een rond kunstwerk, populair in het 15e-eeuwse Italië.
Triptiek
Drie kunstwerken in een rij, in tegenstelling tot een diptiek (twee).
U
V
Verzamelaar
Een verzamelaar is iemand die kunst koopt of verzamelt. Iedereen kan een verzamelaar worden, beginnend met een eenvoudige foto of print, en vanaf daar een collectie uitbreiden.
Voorgrond
Het tegenovergestelde van de achtergrond: het deel van een tweedimensionaal werk dat het dichtst bij de kijker lijkt te liggen.
Vernissage
Een Franse term voor een opening of preview van een tentoonstelling.
Videokunst
Een kunstgenre dat ontstond in de jaren zestig, toen filmcamera’s toegankelijker werden. Videokunst is geen filmgenre, maar een experimentele kunstvorm.
Vergeling
Verkleuring van olieverfschilderijen door overtollige lijnolie of vernis. Dit effect kan worden omgekeerd bij opslag in lichte ruimtes.
W
Waterverf
Transparante verf op waterbasis, die gebruikmaakt van de witte ondergrond voor lichteffecten.
X
Xeroxkunst
Een kunstvorm uit de jaren zestig, waarbij kunstenaars fotokopieermachines gebruikten om snel en betaalbaar werken te maken.
Y
Z
Zeefdruk / Serigrafie
Een printtechniek uit de 20e eeuw die gebruikmaakt van een sjabloon op een zeef van zijde of nylon. Inkt wordt door de zeef gedrukt om ontwerpen op papier aan te brengen.
Zeitgeist
De heersende culturele gedachtegang of ideeën van een tijdperk, zoals gereflecteerd in kunst en cultuur.
Tot slot
Ontbreken er volgens jou woorden of termen? Geef ze hieronder dan door!
